Büyükşehir Belediyeleri
Büyükşehir belediyeleri Türk belediyeciliğine 1984 yılında girmiş olan üst kademe belediyelerdir. Bu belediyeler 1982 anayasasının 127. maddesindeki "büyük yerleşim yerlerinde özel yönetim biçimleri oluşturulabilir" hükmüne dayanılarak 1984 yılında kurulmaya başlanmıştır. O tarihe kadar, Türkiye’de belediyelerin hizmet alanları iç içe geçmezdi. Büyükşehir belediyeciliğinde ise, büyükşehir hizmet alanı içinde birden çok ilçe veya birinci kademe belediyesi vardır. Dolayısıyla, belediye hizmeti aynı zamanda hem büyükşehir, hem de ilçe belediyesi eliyle yürütülür. Ancak, yasa büyükşehir ve ilçe belediyelerinin yürüttükleri hizmet türlerini birbirinden ayırmıştır.
Büyükşehir sınırları içersindeki ilçe belediyelerini il içersindeki diğer ilçe belediyelerinden ayırmak için bu belediyeler genellikle metropoliten ilçe belediyesi olarak adlandırılır.
Türkiye’deki ilk büyükşehir belediyeleri 1984 yılı Ocak ayında çıkarılan 2972 sayılı yasa ve Mart ayında çıkarılan 195 sayılı kanun hükmünde kararname uyarınca üç büyük kentte kuruldu. Bu tarih itibarıyla, bu üç kentten, İstanbul’un on beş, Ankara’nın beş ve İzmir’in de üç metropoliten ilçesi vardı. Aynı yılın Temmuz ayında çıkarılan 3030 sayılı yasa ile büyükşehir ve ilçe belediyeleri statüleri netleşti.
1986-1988 döneminde beş büyükşehir belediyesi daha kuruldu. 1986 yılında 3306 sayılı yasa ile Adana, 1987 yılında 3391 sayılı yasa ile Bursa, 3398 sayılı yasa ile Gaziantep ve 3399 sayılı yasa ile Konya, 1988 yılında ise 3508 sayılı yasa ile Kayseri büyükşehir statüsüne geçirildi. Adana, Bursa, Konya ve Kayseri’nin üç, Gaziantep’nin iki metropoliten ilçesi vardı.
2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı yasayla, büyükşehir belediye sınırları için yeni kıstaslar getirildi. Buna göre, büyükşehir olma koşulu nüfusun en az 750.000 olmasıdır. Aynı yasa nüfus yoğunluğu çok yüksek olan İstanbul ve Kocaeli (İzmit) illerinin tamamını büyükşehir sınırları içersine almaktadır. Diğer büyükşehirlerin sınırları için coğrafi ölçüm şartı getirilmiştir. Buna göre il sınıraları içinde olmak ve valilik binası merkez alınmak suretiyle,
- Nüfusu 2.000.000'dan fazla olan büyükşehirlerde 50 km yarıçapındaki yerleşim yerleri,
- Nüfusu 1.000.000 - 2.000.000 arası olan büyükşehirlerde 30 km yarıçapındaki yerleşim yerleri,
- Nüfusu 1.000.000'dan az olan büyükşehirlerde ise 20 km yarıçapındaki yerleşim yerleri
büyükşehire dahil edilmiştir.
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, 2011 Mayıs ayındaki Kahramanmaraş mitinginde nüfusu 750.000 aşan illerin büyükşehir yapılmasına ilişkin kanun tasarısı hazırladıklarını söylemiştir.Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı 2011 yılına ilişkin "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" dikkate alınmış ve 12 Kasım 2012 tarihi itibarıyla Büyükşehir yasa tasarısı, Meclis Genel Kurulu'nda kabul edilerek 6360[1] sayılı kanun olarak yasalaşmıştır. Büyükşehir olan iller ve nüfusları:
- Şanlıurfa= 1.663.371
- Hatay= 1.480.571
- Manisa= 1.379.484
- Balıkesir= 1.152.323
- Kahramanmaraş= 1.054.210
- Van= 1.035.418
- Aydın= 989.862
- Denizli= 931.823
- Muğla= 817.503
- Tekirdağ= 798.109
- Ordu= 771.960
- Trabzon= 763.714
- Malatya= 757.863
- Mardin= 750.606
İlk sekiz büyükşehir sınırları içinde, İçişleri Bakanlığı ilçe örgütleri (kaymakamlık) bulunuyordu. 1993 ve sonrasında kurulan sekiz büyük şehrin sınırları içindeki belediyeler ise birinci kademe belediyesi karakterindeydi. Çünkü bu ilçelerde ilçe örgütü kurulmamıştı. Bu durum 2008 yılnda değiştirildi. 5747 sayılı yasa ile bu sekiz büyükşehirde ilçe örgütü de kurularak, ilk kademe belediyeleri ilçe belediyelerine dönüştürüldü. Aynı yasa ile ayrıca çeşitli büyükşehirlerde yeni ilçe belediyeleri de kuruldu. Gerek dönüştürülen ve gerekse yeni kurulan ilçe belediyelerin sayısı kırküç olmuştur.
İl merkezleri genellikle il isimleri ile bilinirlerse de, bunun istisnaları vardır. Büyükşehir statüsündeki kentlerin üç tanesinde de merkez ve il ismi yakın zamana kadar farklıydı. Bu durum büyükşehir adının kullanılmasında da karışıklığa yol açabiliyordu. Ancak durum düzeltilmiştir.
• Mersin kenti İçel il merkeziydi. 2002 yılında çıkarılan 4764 sayılı yasa ile İçel ili yerine Mersin ili adı kullanılmaya başlandı. Bu sebepten büyükşehrin adı Mersin Büyükşehir Belediyesi’dir.
• İzmit kenti Kocaeli il merkeziydi. Yeni büyükşehir metropoliten ilçelerinin kuruluşuna dair 5747 sayılı yasada büyükşehir ismi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi olarak değiştirildi. İzmit adı ise metropoliten belediyelerden (Saraybahçe) birine verildi.
• Adapazarı kenti Sakarya il merkeziydi. Yeni büyükşehir metropoliten ilçelerinin kuruluşuna dair 5747 sayılı yasada büyükşehir ismi Sakarya Büyükşehir Belediyesi olarak değiştirildi. Adapazarı adı ise metropoliten belediyelerden birinin adıdır.
2009 itibarıyla 16 büyükşehir içersinde 146 ilçe belediyesi vardır. (Büyükşehir dışındaki ilçelerle birlikte toplam ilçe sayısı 892 dir.) En fazla metropoliten ilçesi olan büyükşehir 39 ilçe ile İstanbul'dur. İstanbul'u 22 ilçe ile İzmir, 16 ilçe ile Ankara, 12 ilçe ile Kocaeli ve 10 ilçe ile Sakarya izlemektedir. Diğer büyükşehirlerin metropoliten ilçe sayısı ise şöyledir: Bursa 7; Adana, Antalya, ve Kayseri 5; Diyarbakır, Mersin ve Samsun 4; Konya ve Erzurum 3; Gaziantep ve Eskişehir 2.
İstanbul ve Kocaeli'de bütün il nüfusu büyükşehir sınırları içindedir. Büyükşehir belediye sınırları içindeki nüfusun bütün il nüfusuna oranı Ankara'da % 95 in, İzmir ve Eskişehir'de % 90 ın üzerindedir. Diğer büyükşehirlerde ise oran % 90 - % 60 aralığındadır.
Büyükşehirlerden, İstanbul'un nüfusu 12 milyonu, Ankara'nın nüfusu 4 milyonu, İzmir'in nüfusu 3 milyonu aşmış olup, nüfus Bursa, Adana, Kocaeli, Gaziantep ve Konya'da 1 milyon sınırının üzerindedir. (Kocaeli'de bu durum 5216 sayılı yasanın bir sonucudur.)
16 büyükşehir belediyesinin sınırları içinde ikamet eden nüfus toplamı 33 milyonun üzerindedir. (Ancak bu rakamda büyükşehir belediye sınırlarını genişleten 5216 sayılı yasanın da rolu vardır.) Bir başka değişle, büyükşehir belediye sınırları içinde ikamet eden nüfus ülke toplam nüfusunun % 45 i kadardır. Buna karşılık, diğer 64 il ile büyükşehir belediyelerinin olduğu illerde büyükşehir dışında kalan kentsel ve kırsal nüfusun toplamı ise % 55 dolaylarındadır. (Tabii 2009 için verilen bu oranların her yıl yeniden gözden geçirilmesi ve yetkili makamlarca usulune uygun olarak beyan edilmesini takiben işbu sahife altına yazılması gerekir.)
Categories:
0 yorum:
Yorum Gönder