Hür İrade

Atatürk’ün geometri kitabı hakkında bilgi

Atatürk Türk milletine her alanda yenilik ve çağdaşlığın yolunu açarken, bilimsel anlamda da oldukça faydalı bir çalışmaya imza atmıştır. Atatürk’ün 1936-1937 yıllarında yazdığı 44 sayfalık geometri kitabı sayesinde bugün geometri terimleri en kolay ve anlaşılır şekilde yazılıp okunmaktadır. Atatürk’ün Dolmabahçe Sarayı’nda kendi el yazısı ile yazmış olduğu geometri kitabında matematiksel bir çok terim geliştirilerek, anlaşılması oldukça güç olan Osmanlıca terimlerin ezberlenme ve öğrenme güçlüğüne son verilmiştir. Birçok terimi anlaşılır hale getiren Atatürk’ün geometriye katkıları oldukça büyük olmuştur.

Atatürk’ün yazdığı geometri kitabı, 1937 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yazar adı belirtilmeden yayımlanmıştır. Aynı yıl Atatürk, Türk Dil Kurumu’nun daha önce kullanılmakta olan ve çeşitli bilim dallarına ait terimleri Türkçe terimler ile yeniden düzenleyerek Türk dilini yabancı dillerin etkisinden kurtarma çalışmalarına başladığını ilan eder. Böylelikle okullarda eğitim Türkçe terimlerle basılmış olan kitaplarla başlar ve Türk kültür hayatında önemli bir adım atılmış olur.

İkinci baskısı 1971 yılında Türk Dil Kurumu tarafından çıkarılmış olan kitaptaki bir çok terim bizzat Atatürk tarafından türetilmiştir. Atatürk’ün geometriye verdiği önem ve geometri alanında yaptığı çalışmalar bilim adına yapılmış önemli çalışmalardır. Atatürk’ün kendisinin türettiği matematik terimleri ve yaptığı geometri tanımlarının büyük bir bölümü bugüne değin değişmeksizin kullanıla gelmiştir. Sadece birkaç terim sonradan küçük ölçüde değiştirilmiştir.

Atatürk tarafından matematik ve geometri alanında değiştirilen Osmanlıca kelimelerin Türkçe karşılıkları

Osmanlıcası – Atatürk’ün önerdiği

Bu’ud - boyut

amûd - dikey

dılı - kenar

faraziye - varsayı

hat - çizgi

hattı munassıf - açıortay

hattı mail - eğik

kutur - çap

kavis - yay

kaaide - taban

kaim zaviyeli müselles - dikey üçgen

mekan - uzay

muhit-i daire - çember

mümâs - teğet

mustatîl - dikdörtgen

muhammes - beşgen

mecmû - toplam

mesâha-i sathiyye - alan

mahrut - koni

müselles-i mütesâviyü’l-adlâ’ - eşkenar üçgen

müselles-i mütesâviyü’ssâkeyn - ikizkenar üçgen

murabba - kare

mümaselet - imsiy

müştak - türev

müsavi - eşit

muvazi - paralel-koşut

menşur - pürüzma

mukavves - eğri

muhit - çevre

nisbet - oran

nısf-ı kutur - yarıçap

re’s - köşe

re’sen mütekabil zâviyeler - ters açılar

satıh - yüzey

seviye - düzey

şâkulî - düşey

şibh-i münharif - yamuk

tenasüb - orantı

tamamlıyan zaviye - tümey açı

umumi totale - ökül küre - yüre

ufkî - yatay

va’zîyet - konum

veter - kiriş

zâviye - açı

zâviyetan’ı mütabâdiletân-ı dâhiletan - iç ters açılar

zâviyetân-ı mütevâfıkatân - yöndeş açılar

zaviyei hadde - dar açı

Atatürk’ün önermiş olduğu kelimelerden sadece “varsayı, pürüzma, dikey üçgen, dikey açı, tümey açı, imsiy, ökül, yüre” terimleri yerine, “varsayım, prizma, dik üçgen, dik açı, tümler açı, benzerlik, tüm-bütün, küre” terimleri kullanılmaktadır.

Atatürk’ün geometri kitabı hakkında kısa bilgi

Atatürk yazdığı geometri kitabı ile anlaşılması zor olan Osmanlıca terimler yerine Türkçe terimler kullanarak Türk dilini yabancı kelimelerin etkisinden kurtarmış hem de bilimsel anlamda büyük bir çalışmaya imza atmıştır. Atatürk’ün yazdığı geometri kitabının adı: “Geometri” dir. Kitap 3. Türk Kurultayı’ndan hemen sonra yazılmıştır. Atatürk tarafından 1936-1937 yıllarında Dolmabahçe Sarayı’nda kendi el yazısı ile yazdığı 44 sayfalık bir kitaptır.

Atatürk’ün geometri kitabını yazmasındaki sebep, Türkçe’yi yabancı kelimelerden arındırarak anlaşılır bir hale getirmektir.